ගාල්ල

පසුගිය සතියට කළින් සතියේ ඉරිදා දවසම ගෙවුනේ ගාල්ල කොටුව තුළ. ගාල්ල කොටුව තරම් සංචාරක ආකර්ශණයට ලක්වූ අන් ස්ථානයක් ලංකාවේ නැති තරම්. උදේ ඉදන් රෑ වන තුරුත් තොර තෝංචියක් නැතුව දේශීය හා විදේශීය සංචාරකයින් එහි එනවා දකින්නට පුළුවන්.  අපේ රාජකාරිය දවල් දොළහට ඉවර වුණා. නැවත වැඩසටහනක් තිබුණා හවස හයට මේ පැය කිහිපය වැඩි වශයෙන්ම ගෙවුනේ ගාලු කොටුව තුළ.

සංරක්ෂණය කර විවෘත කරපු Dutch Hospital එක සිත් ගන්නා තැනක්. එහි සංරක්ෂණ ඉදිකිරීම් වල නිමාව වගේම විවෘත කර ඇති රෙස්ටොරන්ටු, බීරහල් ඇතුලු අලෙවිහල් වල පෙනුමද, ප්‍රමිතියද ඉහල මට්ටමක තියෙනවා. ඉහල මධ්‍යම පන්තියේ යැයි සිතිය හැකි දේශීය සංචාරකයින්ද විදේශීය සංචාරකයින්ද බීර බොන්න, දිවා ආහාරය ගන්න වගේම ටිකක් වෙලා විවේක ගන්නත් මෙහි ඇවිත් ඉන්නවා දකින්නට පුළුවන්.

අපි දිවා ආහාරය ගත්තේ ගාල්ල කොටුව තුලවූ ඉහල මට්ටමේ හෝටලයක. විදේශිකයන් විසින් පවත්වාගෙන යන මෙවැනි හෝටල් ගණනාවක් එහි තිබෙනවා.

කොටුවේ ඇති ප්‍රදීපාගාරයට කිට්ටුවෙන් ඇති බැස්ටියන් එකේ බොහෝ සෙනග රැස්වී සිටින්නේ එහි සිට අඩි තිහක් හතලිහක් පහලින් තියෙන ගල්පර වලින් ගහන වතුරට පනින තරුණයින් බලන්නට. ඒක ත්‍රාසජනක ක්‍රීඩාවක්. ඒ හරියේ තියෙන කලබලය ටිකක් නිවිහැනහිල්ලේ බලා ඉන්න හිතුනා. ඒ අතරින් සිරුරේ අග පසග බොහොමයක් නිරාවරනය වන්න ඇඳපු හැඩකාර විදේශික තරුණියන් කිහිප දෙනෙකුම නෙත ගැටුනා. එතකොට මතක් වුනේ තරුණ කාලය. ඇත්තටම කිව්වොත් මගේ තරුණ කාලෙට වඩා “ඇගේ” තරුණ කාලේ කිව්වොත් නිවැරදියි.

ඔය අතරතුරේ ගාල්ලට කිට්ටුවෙන් පිහිටි පවුලේ ඥාති නිවෙසකටත් ගොඩ වන්න වෙලාව හොයා ගත්තා. පුංචි කාලේ ආගිය තැනක් වුනත් ඒ වටපිටාවත් ඒ හා බැඳුන චරිතත් දැන් බොහෝ ඈත් වෙලා. ඒ සංහිදියාව ආයිත් සොයා ගන්න ලැබෙන එකක් නැහැ. මේ වේගවත් සමාජ රටාව තුළ ඒ දිහා ආපසු හැරිලා බලන්න හෝ කාටවත් වෙලාවක් නැහැ වගෙයි.

රාත්‍රියේ තිබුණු මඩකලපුවේ සිට පැමිණි පාසල් ළමුන්ගේ විවිධප්‍රසංගය ඉවරවෙලා දක්ෂිණ අධිවේගී මාර්ගයට පින්සිද්ධ වෙන්න රෑ දොලහට ගෙදරට එන්න පුළුවන් වුණා.

ටැම්පිට විහාරය

 

ගිය සතියට කලින් සති අන්තයේ අපේ පාසල් big match එක පැවතුණා. big match ගිය කාලයක් මතක නැහැ. යාළුවෙක් කතා කළ නිසා යන්න හිතාගෙන සිටියේ. අඩු ගානේ වරුවකට හරි. ඒත් හදිසි රාජකාරියකට අනුරාධපුරයට යන්න වුණා. ඉරිදා දවසේ රාජකාරි කරන්න සිදුවුනහම මුළු සතියම තරමක් අවුල් වනවා. මොකද කියනවා නම් ඉරිදා කරන්නට සැලසුම් කරපු දේවල් මග හැරෙන නිසා.

මේ අවුල ගැන සිතන එක යම් තරමකට හෝ යටපත් වුනේ අනුරාධපුරයට යන්න යටි හිතේ ඇති කැමැත්ත හන්දා. අනුරාධපුරය මගේ ජීවිතයට ඒ තරම් ලං වන්නේ අවුරුදු පහක් පමණ එහි රාජකාරි කරන්න ලැබුණු නිසා. අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ අනුරාධපුරයට පහළින් ඇති ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාස වල නොගිය ගමක් නැති තරම්. වැවත් එක්ක බැඳුනු අනුරාධපුරේ ගැමියන්ගේ ජීවිත වලට ටිකක් හෝ ළං වන්න ඒ කාලේ ඉඩ ලැබුණා. මෑතකදී කියවපු හොරොව්පතානේ පළමුවැනි ඩීආරෝ පොතේ කතුවරයා ගේ අත්දැකීම් වලට වඩා වෙනස් වුනත් අනුරාධපුර රාජකාරී කාලය නැවත මතක් කරන්න දේවල් හුගක් ඉතිරි කරලා තියෙනවා. හපන්කම් වගේම මෝඩකම් ඒ අතරේ තියෙනවා. ඇස්වලින් කඳුළු එන තරම් සැර අව්ව, වැව් අද්දර කුඹුක් සෙවනේ සිසිලස, කුඹුරුවලින් එන මඩ සුවඳ වගේම අඹ වාරෙට බඩ පැලෙන තරම් කෑහැකි අඹ, බැදපු වැව් මාළු,වැසි කාලෙට වාන් දමන වැව්, පොසොන් එකට තරුපහේ දන්සැල් වගෙම රැස් වන මිලියනයක් පමණ වූ බැතිමතුන්, හොරොව්පතානේ පළමුවැනි ඩීආරෝට වගේ මොර නම් ඒ තරම් ලැබුනේ නැහැ. අනුරාධපුරේ කිව්වහම එකපාරට මතක් වෙන දෙයින් සමහරක් ඒ.

බදුල්ලට යන්න ගියත් මේ වගේ මතකයන් සිහියට එනවා. ජීවිතේ යම් යම් සිද්ධිත් එක්ක අපට ඒ ඒ ස්ථාන වලට බැඳීමක් ඇති වන්නට පුළුවන්. ලංකාවේ විතරක් නොවෙයි පිටරටවල පවා එහෙම ස්ථාන තියෙන්න පුළුවන්. හේග් නුවර පටු මාවත් වලින් සැදුනු නගර මධ්‍යය අපට තාමත් මතකයි. මොස්කව් වල රතු චතුරශ්‍රය අද වුනත් බලන්න ආසාවක් ඇතිවෙනවා. ඒකට ප්‍රසිද්ධ ස්ථානයක් වන්නම ඹ්නා නැහැ. යුක්රේනයේ පල්තාවා නම් ප්‍රාදේශික නගරේ කුඩා මංමාවත් දිගේ නැත්නම් වර්ක්ස්ලා කියන ගංගාව අයිනෙන් යන රේල් පාර අසලින් ඇති පාරේ ඇවිද යන්න ඇත්නම් කියලා හිතෙනවා.  

ගිය සිකුරාදා නැවතත් හබරණට ගියා. අපි සහභාගී වීමට නියමිතවූ රැස්වීමට පෙර අවට තිබුණු පුරාවිද්‍යා ස්ථාන කිහිපයක් බලන්න ගියා. හබරණ ටැම්පිට විහාරය ඉන් එකක්. ටැම්පිට හදපු පුංචි විහාරගෙයකින් මේ පන්සල සමන්විතයි. ඒ කියන්නේ ගල් කණු මත ඉදිකරපු පන්සලක්. පිළිම ආදිය වේයන්ගෙන් ආරක්ෂා කරගන්නටයි ගංවතුරෙන් බේරෙන්ටයි මෙසේ ටැම්පිට විහාරය ඉදිකළ බව කීවත් ඒ පැහැදිලිකිරීම ඒතරම් සාධාරන යැයි මට හිතුනේ නැහැ. මා සමග  එහි ගිය පුරාවිද්‍යා නිලධාරීන් කීවේ සියවස් ගණනාවක් පන්සල සහ ඒ ආශ්‍රිත ශිල්පීන් විසින් ආරක්ෂා කෙරුනු මෙවැනි තැන් පුරාවිද්‍යාව විසින් භාර ගැනීමෙන් පසු අභාවයට යන බවයි. පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේනතුව සතු සම්පත් අනුව දහස් ගණනක් වූ මෙවැනි තැන් සියල්ල සංරක්ෂණය කොට පවත්වාගෙන යාම අභියෝගාත්මකයි. කෙසේ වෙතත් සීග්‍ර යෙන් වෙනස්වී ගෙන යන සමාජ ආර්ථිකයත් එක්ක අරවගේ සම්ප්‍රදායික ක්‍රමවේද පවත්වාගෙන යන්න පුළුවන්ද කියන එක සිතිය යුත්තක්. නිවිහැනහිල්ලේ එක තැනකට වෙලා සිත එක්තැන් කරගෙන සීරුවට කරන්න අවශ්‍ය මේ වගේ වැඩ කරන්න හැකි අය අද හොයා ගන්නත් අමාරුයි.

ඊට අමතරව අළුත් ගොඩනැගිළි කිහිපයක්ම පන්සලේ තිබුණා. ඒවා නඩත්තු කිරීමත් හොඳ මට්ටමක තිබුණේ නැහැ. සිකුරාදා දහවල් හන්දා වෙන්නැති පංසලේ තිබුණේ මලානික පාලු බවක්. එලියක් තිබුණේ එහෙ මෙහෙ ඇවිදිමින් සිටිය කුඩා සාමනේර හිමිවරුන්ගේ මූණේ විතරයි. ඒත් ලොකු හාමුදුරුවරුන්ගේ වයසට එනකොට ඒ එලියත් නැතිවෙලා යයි. මේ වගේ පන්සල් වලට ගියාම අනිත්‍ය සිහි කරන්නට අමුතුවෙන් බණ පොත් කියවන්නට ඕනා නැහැ.

මානාකන්ද

ලංකාවේ පවතින පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන සංඛ්‍යාව 250,000 කටත් වැඩියි කියලයි කියැවෙන්නේ. කොහොම වුනත් දැනට ගැසට් කර ප්‍රකාශයට පත් කළ ස්ථාන ගණන 3,000 ක් පමණ වෙනවා. කලින් පින්තූර දමපු මානාකන්ද තියෙන්නේ අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ මරදන්කඩවලට ආසන්නව. කිලෝමීටර තුන හතරක් මරදන්කඩවල හන්දියෙන් ඇතුලට යන්න තියෙන හන්දා දේශීය හෝ විදේශීය සංචාරකයන්ගේ ඇස ගැටෙනවා අඩු බවයි පෙනෙන්නේ. මෙතන තිබුනයි කියන්නේ අනුරාධපුර යුගයේ ආශ්‍රමයක්. ඊට අදාල බොහොමයක් නටඹුන් (නිදන් හොරුන්ගෙන් බේරුණු ) එහි දකින්නට පුළුවන්. එහි ඇති කඳුගැට දක්වා මේවා විසිරී තිබෙනවා. මීට අමතරව දැනට මිනිසුන් ජීවත්වන, කුඹුරු කරන ගම්මානයෙත් පුරාවස්තු විශාල සංණ්‍යාවක් ඇති බව අපට කීවේ එහි පුරාවිද්‍යා කලාප භාර නිලධාරි. සමහරක් පුරාවිද්‍යා නටඹුන් මැදින් පාරවල් හෝ නිවෙස් ඉදිකරළා. මානාකන්දේ තියෙන නටඹුන් සංරක්ෂණය කලත් ලොකු පුරාවිද්‍යා භූමියක් වේවි. අනුරාධපුරේ වගේ තැන් වල ඉතින් හැම තැනැක්ම පුරාවිද්‍යා බිම් තමා. එතකොට මේවා ඔක්කොම සංරක්ෂණය කරන එක මූත්‍යමය වශයෙන් පමණක් නොවෙයි ප්‍රායෝගිකවත් කරන්නට අපහසු දෙයක්. ඒ හන්දා මේ සම්බන්ධයෙන් ප්‍රතිපත්තිමය තීරණ අවශ්‍යයි.

එදා අපි ගියේ මානාකන්දට නොවේ අවුකණ පිළිමයට හදන ආවරණ ව්‍යාපෘතිය නිරීක්ෂනයට හා රිටිගලට. මානාකන්ද බලන්න තීරණය කළේ අතරමගදි. මානාකන්දෙ තියෙන පුරාවිද්‍යා කලාප කාර්යාලයට විදුලිය ගන්න අවශ්‍යයි කියබු හන්දයි එය බලන්න ගියේ. මේ වගේ පුරාවිද්‍යා ස්ථාන සංරක්ෂණයට හා නඩත්තුවට වාර්ෂිකව විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් හා නිලධාරින් ප්‍රමාණයක් අවශ්‍යයි. ඒ හන්දා අපට විකල්ප ක්‍රමවේද වලට යන්න අවශ්‍යයි. ඒත් මොනවගේ විකල්පද? යටත්විජිත බූදලයන්වූ ගොඩනැගිලි නම් PPP ව්‍යාපෘති ලෙස සංරක්ෂණය කරලා විවිධ කටයුතු සඳහා පාවිච්චියට ගන්න පුළුවන්. කොටුවේ Dutch Hospital එක සහ කුරුඳුවත්තේ රේස් කෝස් එක උදාහරන. ඒත් පුරාණ ආගමික නටඹුන් සහිත ස්ථාන වලදී තත්ත්වය සංකීර්ණයි. නීතිරීති පද්ධතියේ වගේම අපේ mindset එකත් වෙනස් කරගන්න එක ලෙහෙසි නැහැ.